Xa na recta final e coas vacacións
axexando á volta da esquina despedímonos do noso Club de Lectura ata o vindeiro
curso. E para deixar en todos nós un estupendo sabor de boca decidimos
percorrer mundo; e marchamos a Santiago!
Boa elección, non? A súa incuestionable importancia
histórica, arquitectónica, literaria..., cultural en xeral, fai que esta cidade
ofreza unha fonte inesgotable de atractivos para o visitante. Será por isto que
sempre foi e será punto de encontro de
moitos dos nosos escritoras e escritores máis emblemáticos.
A nosa principal pretensión era que
o alumnado gozara percorrendo as rúas santiaguesas do casco histórico e lugares contiguos, descubrindo non só o seu aspecto cultural, senón tamén
curiosidades, anécdotas, o ambiente universitario e cosmopolita da cidade...
Así que, formáronse dous grupos de catro persoas, que
na Praza do Obradoiro leron algúns fragmentos seleccionados da obra Trece badaladas de Suso de Toro para
entrar en ambiente. A continuación, coa información precisa, un plano da cidade
e cheos de enerxía, partiron a
realizar un mesmo itinerario, pero
comezándoo desde puntos opostos da cidade. A consigna era: fotografar a
esgalla!
Para os profes resultou realmente
gratificante acompañar a este grupo de alumnado tan heteroxéneo que, con idades
comprendidas entre os 12 e 15 anos, funcionaron coma unha piña. E claro, a boa sintonía trae consigo bos
resultados.
A continuación ofrecémosvos os interesantes documentos aportados polos
nosos intrépidos reporteiros gráficos.
BARRIO
DE BONAVAL
O PANTEÓN
DE GALEGOS ILUSTRES
O convento
de San Domingos de Bonaval foi fundado no século XIII por Santo
Domingo de Guzmán e reconstruído en estilo barroco nos séculos
XVII e XVIII. A parte máis notable proxectouna o arquitecto Domingo
de Andrade.
A igrexa
data da época da fundación do convento e sufriu tamén diversas
reformas e adicións ata o século XVI. Neste edificio atópase o
Panteón de Galegos Ilustres, no que repousan os restos da poetisa
Rosalía de Castro, o político rexionalista Alfredo Brañas, o
escultor Francisco Asorey, o poeta Ramón Cabanillas, o xeógrafo
Domingo Fontán e o artista e político nacionalista Afonso Rodríguez
Castelao.
Xa que os
restos de Castelao realizaron unha longa viaxe dende o cemiterio da
Chacarita en Bos Aires ata aquí en 1984, realizade a foto do
panteón onde está enterrado este gran artista.
TRIPLA
ESCADA DE CARACOL
Construída por Domingo de Andrade, a tripla escada de caracol é un
verdadeiro prodixio xeométrico da arquitectura de tradición
palladiana e unha solución para aproveitar o único oco dispoñible.
Os chanzos, dunha soa peza, están encaixados no muro e suxéitanse
nun nervio exterior con forma de espiral logarítmica. Un bo sitio
para facer unha foto.
CGAC
Xunto ao convento temos o edificio que acolle o
Centro Galego de Arte Contemporánea, proxectado no ano 1993 polo
arquitecto portugués Álavaro Siza, merecedor dos premios máis
importantes de arquitectura a nivel internacional: o Mies van der
Rohe e o Pritzker. De estilo racionalista, o edificio emprazouse na
antiga horta do convento cun respecto pola contorna moi de agradecer.
Imaxino unha construción de Santiago Calatrava e dáme arrepíos.
Aínda que sobrio, é unha unha obra de vangarda que insiste na súa
horizontalidade e volumetría prismática triangular. Ademais, a
porosidade do granito exterior tende, co paso do tempo, a variar de
cor e así integrarse cos seus veciños. Pasemos agora dentro e
gocemos cos limpos espazos expositivos cheos de luz indirecta. A ver
que obras nos ofrece... Non deixedes de visitar o Espazo Dobre.
XARDÍN
DE BONAVAL
Entre o Museo do Pobo Galego e o CGAC podemos iniciar agora un paseo
polo xardín, conxunto que aglutina o antigo cemiterio, horta e
carballeira do convento. A intervención feita pola arquitecta galega
Isabel Aguirre e o xa mencionado Alvaro Siza é un exemplo da
perfecta adaptación á topografía e aos elementos preexistentes. O
deseño ideado conxuga á perfección as formas ondulantes das
ladeiras coa xeometría recta de bancadas e camiños, polos que
podemos acceder a fontes, canais e pequenos alxibes así como a
escultura con que o artista Chillida fai unha homenaxe aos tellados
da cidade. Que tal unha foto no seu cemiterio onde ademais se fan
multitude de concertos?
RODEANDO
Á CATEDRAL
PRAZA DO
OBRADOIRO
Agora
estamos no centro desta cidade declarada Patrimonio da Humanidade
pola UNESCO en 1985, xusto no quilómetro 0, na Praza do Obradoiro,
chamada así por que é onde traballaban os canteiros nas pezas para
a construción da Catedral. É o lugar de chegada de milleiros de
peregrinos; o final do Camiño.
A
CATEDRAL
A Catedral,
comezada no ano 1075 baixo o reinado de Afonso VI e co patrocinio do
bispo Diego Peláez, foi construída sobre unha igrexa prerrománica,
reducida a cinzas por Almazor no ano 987. Sufrirá numerosas
remodelacións ao longo do tempo. Antes de entrar contemplemos os 75
metros de altura que nos ofrece a súa fachada barroca.
Deseñada cunha planta de cruz latina, posúe un gran cruceiro e unha
enorme cabeceira con deambulatorio. Tanto o corpo central como o
cruceiro están compostos por tres naves para favorecer o fluxo
incesante de peregrinos.
PÓRTICO
DA GLORIA
Entrando
na catedral descubrimos o Pórtico da Gloria, obra do Mestre Mateo.
Esta exuberante portada representa a gloria celestial, a salvación
tras o Xuízo Final, segundo a Apocalipse. O
pórtico divídese en tres arcos de medio punto que se corresponden
con cada unha das tres naves da igrexa, sostidos por
grosos piares con
columnas encostadas. O arco central é o maior, único que
posúe tímpano,
está dividido por unha columna central, o parteluz,
coa figura de Santiago.
Verticalmente, a franxa inferior está formada polas bases das
columnas, decoradas con animais fantásticos, a franxa media está
formada por columnas que sustentan as estatuas encostadas
dos apóstolos e
a superior polos arcos que coroan as tres portas.
Entre
todas as figuras hai unha moi curiosa que atrae a mirada de moitos
visitantes; trátase do profeta Daniel, que nos recibe cun pícaro
sorriso. Inaudito no románico!
O
SANTO DOS CROQUES
Tras
a columna máis estreita (o
parteluz central do Pórtico) atopamos unha escultura que representa
a un home axeonllado, coa cabeza gacha e actitude humilde e de
oración cara ao Altar Maior. Existen varias teorías sobre quen é
este personaxe. As máis estendidas son: que se trata dunha
representación do Mestre Mateo ou ben que é a figura dun peregrino
anónimo.
A tradición
di que se o visitante dá tres golpes coa súa cabeza contra a testa
da figura, o Mestre Mateo transmítelle a súa sabedoría. Sendo
Santiago unha cidade universitaria podedes imaxinar que moitos
estudantes acudimos, e seguen a acudir, en procura da axuda do
mestre. Hoxe en día non está permitido realizar este tradicional
costume. Pero podedes probar se facer unha foto ao seu carón tamén
xorde efecto.
Dade
unha volta e
saíde pola mesma porta.
HOSTAL
DOS REIS CATÓLICOS
Ao saír
temos que dirixirnos á dereita para ver máis de cerca o edificio,
de estilo plateresco construído por orde dos xa mencionados para dar
acubillo a aqueles que precisaban auxilio médico ao finalizar o
camiño. Actualmente é Parador Nacional. Ah!, xa sabemos como lles
gustan as fotos á realeza. Tedes que buscar os seus retratos. Están
ben á vista.
CATRO
SOTAS
Xa que
estamos, acheguémonos ao miradoiro da esquerda para contemplar as
Catro Sotas que rodean o campanario de Igrexa de San Frutuoso, de
estilo barroco churrigueresco. Como vedes, nesta barralla xogan as
Virtudes Cardinais: Prudencia, Fortaleza, Temperanza e... Sabedes cal
é a cuarta?
PAZO DE
RAXOI
Trátase
dunha edificación neoclásica, ordenada polo arcebispo Bartolomé
Rajoy e construído polo enxeñeiro francés Carlos Lamaur. O
escritor Manuel Rivas na súa obra O lapis do carpinteiro
evoca a estadía dos que sufriron represalias durante a guerra civil
neste pazo, pois foi cárcere no seu momento. Destaca no cume do
frontón a imaxe de Santiago Matamoros.
COLEXIO
DE SAN XEROME
Acheguémonos
agora ao Colexio de San Xerome, actual Reitorado. Foi fundado polo
arcebispo Fonseca III para albergar a estudantes pobres. É un
edificio de liñas puras e dous corpos de altura. Non notades nada?
E ese pórtico? Encaixa co resto da construción? Sabede que se
trasladou do Hospicio de Azabachería. Por isto unha peza do
románico-gótico quedou incrustada nunha renacentista do século
XVI.
Antes de
saír da Praza podemos observar como en todas as edificacións, de
distintos estilos, está representado Santiago aínda que de
diferentes formas: como guerreiro, como santo peregrino, como
apóstolo e como camiñante.
PAZO DE
FONSECA
Entrando
pola Rúa do Franco temos que parar para elixir a carreira
universitaria que imos estudar. Non é unha boa forma de facer a
elección, pero imos ver o que nos di o azar. Para isto teremos que
buscar a Arbore da Ciencia na parede do Pazo de Fonseca e, segundo a
tradición, dar tres voltas e logo, de costas, dirixir a man dereita
cara a árbore. Vou estudar...
Entremos no
Pazo, considerado como a orixe da Universidade Compostelá, que
inicia aquí a súa andaina no ano 1545, por iniciativa de Alonso de
Fonseca III. Destaca a súa fachada de estilo plateresco e o seu
claustro. Non vos vaiades sen antes visitar a capela gótica con
bóveda oxival e o salón artesonado. Mirade para o teito, claro.
CASA DO
CABIDO
Encaremos
agora a Rúa de Fonseca para chegar Praza das Praterías. Sabedes por
que se chama así, verdade? O primeiro que veremos é a Fonte dos
Cabalos, inspiradora do poema “Danza da Lúa en Santiago” de
García Lorca. Ao seu lado a Casa do Cabido decorada con motivos
xeométricos típicos do barroco compostelá. Deseñouna Fernández
Sarela en 1758 cunha intención puramente escenográfica, cerrando
así a praza. Todo un decorado este “edificio-anuncio”. Podedes
medir, máis ou menos o groso deste edificio? Dános..........
metros. A Casa do Cabido forma parte da rede de museos da cidade e
en datas concretas brinda aos visitantes a oportunidade de
experimentar a sensación de estar no interior dunha cámara
fotográfica, pois funciona como cámara escura. Preguntade, a ver si
tedes sorte e está en funcionamento.
PÓRTICO
DAS PRATERÍAS
É o momento
de ascender ata o Pórtico Das Praterías. Localizado no cruceiro
sur, é a única fachada románica que se conserva da catedral,
ofrecendo ao visitante multitude de pasaxes bíblicas en tímpanos,
xambas, columnas...Construíuse entre 1078 e 1103 pero foi danada
durante unha revolta contra Diego Xelmirez e noutra ocasión a
mediados do século XV. Ten unha composición especialmente
abigarrada. Esa acumulación case caótica é produto das vicisitudes
que pasou, as distintas modificacións e a mestura de pezas
procedentes doutras portas. Poderiades atopar o nacemento tanto de
Adan como de Eva?
TORRE DA
BERENGUELA
A
Torre do Reloxo, tamén chamada da Trinidade foi levantada no século
XIV como torre defensiva polo arcebispo Diego de Padrón, para máis
tarde ir medrando en altura ata que no século XVI Berenguer Landoira
lle suma os corpos superiores, alcanzando os 70 metros. Alberga
dúas campás: unha é a “dos cuartos” e a outra a Berenguela
(con 9600 quilos dá as horas en Do grave). Son réplicas exactas das
orixinais, que se atopan no claustro da Catedral. Lembrade
o texto de Suso de Toro, e que non vos pille a décima terceira
badalada. Antes de seguir facédelle unha foto á agulla dos minutos.
PRAZA DA
QUINTANA
A praza
aparece dividida por dous planos. A parte inferior, a Quintana dos
Mortos, foi lugar de enterramento ata 1780, cando por razóns
sanitarias e por falta de espazo se trasladou ao cemiterio de San
Domingos de Bonaval. O longo muro barroco que
protexe a cabeceira románica da catedral continua ata a Porta Santa,
meta dos peregrinos que chegan na busca do xubileu. A parte
superior, loxicamente chámase a Quintana dos Vivos, e alí atópase
a Casa da Parra, obra de Domingo de Andrade, convertida na
actualidade en galería de arte.
Subamos
agora polas escadas para dirixirnos pola Rúa da Azabachería, pasar
fronte San Martín Pinario e chegar outra vez á Praza do Obradoiro.
ROSALÍA
DE CASTRO
Rosalía de
Castro naceu en Santiago o 24 de febreiro de 1837. Por ser filla de
nai fidalga solteira e eclesiástico aparece rexistrada como filla de
pais descoñecidos e pasou a súa infancia en Ortoño ao coidado
dunha tía paterna. Xa na adolescencia volveu a Santiago onde viviu
coa súa nai e gozou das facilidades que a súa posición social lle
ofrecía desenvolvendo, por exemplo, diversas actividades artísticas
no Liceo de la Juventud.
Do que non
cabe dúbida é de que se trata da nosa escritora máis emblemática.
Do mesmo xeito deixou unha importante pegada na literatura española
do Romanticismo.
Curiosidades
sobre esta autora son:
- a súa imaxe aparece no anverso do último billete de 500 pesetas, emitido no ano 1979, sendo xunto coa raíña Isabel a Católica a única personaxe non alegórica retratada no anverso dun billete propiamente español.
- un avión da compañía aérea Iberia foi bautizado co seu nome.
Como non
podía ser doutro xeito a súa cidade natal dedicoulle unha escultura
que está situada na Alameda no paseo da Ferradura
AS DÚAS
MARÍAS
Unha estatua
á entrada da Alameda representa a dúas mulleres collidas de
ganchete e cunha maquillaxe e roupas coloridas e extravagantes. “As
dúas Marías” ou “As dúas en punto” eran dúas irmás,
Coralia e Maruxa Fandiño, ao principio tres, que saían a pasear
pola alameda e outras rúas de Santiago ás dúas do mediodía día
tras día e intentaban mocear cos estudantes universitarios. Vítimas
da dureza da posguerra, viviron nunha perenne ilusión de xuventude.
VALLE-INCLÁN
Ramón María
del Valle-Inclán naceu o 28 de outubro de 1886 en Vilanova de Arousa
(Pontevedra). Foi un dos escritores en castelán máis relevantes da
súa época. Destaca como renovador do teatro de principios do século
XX e por ser creador da técnica literaria que el mesmo denominou
esperpento, coa que persegue poñer de manifesto os aspectos
máis absurdos da sociedade española da súa época. Unha das súas
obras máis coñecidas é Luces de Bohemia.
Foi un home
excéntrico e bohemio: cambiou os seus apelidos (Valle y Peña),
parece que se alistou en México como soldado, perdeu o brazo
esquerdo nunha violenta liorta con outro escritor, inventou toda unha
trama da súa vida na que se mestura realidade e fantasía...
Durante a
súa estancia en Compostela viviu no número 45 da rúa do Franco.
Segundo
parece sentaba nun banco do Paseo dos Leóns desta alameda a admirar
a catedral. Nese mesmo lugar podemos atopar agora a súa estatua.
ANDANDO
POLAS RÚAS
O DERBY
Un dos cafés
máis emblemáticos de Galicia é o Derby. Situado na rúa da Orfas,
no número 29, forma fronteira entre o casco histórico e o ensanche
compostelán. Abriu as súas portas no ano 1929 e axiña se converteu
nun dos faladoiros galegos máis importantes. Dende 1935 pertence á
mesma familia.
A decoración
está moi coidada: a madeira do zócalo é de caoba traída
expresamente de Cuba; o mostrador de mármore de Carrara (Italia); as
vidreiras son tamén italianas, da casa de Venecia...
Nalgunhas
das cadeiras que se conservan sentaron personaxes da talla de
Valle-Inclán, Maside, Seoane, Castelao, Rafael Dieste, ou Carlos
Casares (autor ao que se lle dedican este ano as Letras Galegas).
ARCO DE
MAZARELOS
A porta
barroca de Mazarelos é a única que se conserva das sete portas da
antiga muralla que defendía á cidade das invasións. Nun principio
con estacada e foso, logo pasa a se converter en muro de cinco
metros de alto e dous e medio de groso e numerosas torres. Baixo o
seu arco de medio punto, segundo o Códice Calixtino, entraba
un produto. Cal?
A escasos
metros tedes a oportunidade de ollar para a Facultade de Xeografía
e Historia, de estilo neoclásico, proxectada por Melchor de Prada no
século XVIII. Unha pena non poder visitar o paraninfo, reitorado e
biblioteca.
PRAZA DE
CERVANTES
No século
XII este lugar era coñecido como o “Foro” porque era o lugar de
reunión popular e onde o pregoeiro lía os acordos municipais e as
ordeanzas do arcebispo.
Posteriormente,
ao especializarse na venta de alimentos e outras mercadorías, pasou
a chamarse “Praza do Campo” e adquiriu a categoría de mercado
municipal.
Unha vez
trasladado o mercado á Praza de Abastos a finais do século XIX
pasou a denominarse Praza de Cervantes. Un busto do escritor coroa a
fonte e recórdanos que o autor de Don Quijote era portador de
dous apelidos de orixe galego, un era Cervantes e o outro? Buscade a
placa na que o indica.
LIBRERÍA
COUCEIRO
Nesta mesma
praza (Cervantes) atópase unha das librerías máis antigas de
Santiago. Mudou varias
veces de
localización, para volver agora ao casco histórico da cidade. O
edificio, rehabilitado, conserva elemento dos séculos XVI e XVII,
como por exemplo o sistema de canalizacións.
Está
especializada no libro galego e publicacións antigas. Consta de
varios andares: o primeiro piso está dedicado a libros en galego, no
segundo atopamos libros antigos, o taller de encadernación artesanal
ocupa o terceiro, o soto destínase ao libro infantil e a planta
baixa a libros en castelán e guías.
O dono
recorda como hai apenas 30 anos o libro galego era perseguido. “Viña
a policía unha ou dúas veces por semana a visitarte”, comenta.
Pedide
asesoramento aos/ás libreiro/as e mercade un libro de literatura
infantil (para cinco anos) en lingua portuguesa. Foto no
establecemento co libro!!!
A
CASA DA TROIA
Na
Casa da Troia, situado no número 5 da rúa que leva este mesmo nome,
hai hoxe un museo no que o visitante pode apreciar como vivían os
universitarios nunha pensión de estudantes a finais do século XIX.
Este
edificio funcionou como hospedaxe entre 1886 e 1906. Dende 2008,
ano no que o museo abriu as súas portas, poden visitarse estancias
como os dormitorios, a sala, o comedor, a cociña e o soto. Tamén se
exhiben instrumentos musicais e obxectos relacionados coa tuna,
ademais de contar cunha importante biblioteca histórica.
A
fama desta casa vén dada pola publicación da novela La
Casa de La Troya De
Alejandro Pérez Lugrín.
Se
hoxe non nos dan pensión teremos que conformarnos coa foto da súa
fachada.
PASEO
POLA RÚA DO VILAR E RÚA NOVA
Agora é momento de dar un paseo sen máis pretensións que deixarnos
levar por estas fermosas rúas, pasar debaixo dos seus soportais, que
desde séculos ampararon das choivas tan abundantes na cidade, e
ceder aos ollos a vontade de reparar onde eles queiran. O que non
deberiades perdervos é pasar dunha rúa á outra pola segunda vía
máis estreita de Compostela, chamada Entrerrúas. E se queredes ver
onde os irreverentes estudantes ganaban o xubileu pagán só tedes
que achegarvos ao número 15 da Rúa do Vilar e nun capitel
observaredes o queimado que ten o cu o anxo sufridor.
NA BUSCA
DE MARCAS DE PROPIEDADE NAS CASAS DE SANTIAGO
Na idade
media a popularidade do Camiño de Santiago correu como a pólvora e
a cidade creceu rapidamente en poboación e tamaño. Construíronse
moitas casas para acoller a toda esa nova veciñanza que chegaba para
se buscar a vida. A construción era cara e o normal é que as
propiedades foran de entidades civís e relixiosas. Ademais non era
fácil saber a quen pertencían os inmobles dispoñibles. Un sistema
complexo de alugamento provocou que durante os séculos XVII e XVIII
marcaran as propiedades que posuían con símbolos e grafías
representativas nas fachadas, normalmente en linteis e xambas.
Tedes que
localizar ao menos unha das seguintes. Pero como ides a cen por hora, aquí vai unha axuda.
- Moi
numerosas son as pertencentes ao Cabildo Catedralicio, unhas 120 por
toda a cidade. A imaxe é a VIEIRA. Podedes localizala en Rúa
do Franco 15 e Rúa do Vilar 41.
- Do Mosteiro beneditino de San Martín Pinario, que logrou ser o máis próspero e poderoso, o PINO. Rúa Casas Reais 28 e Rúa do Vilar 66.
- O escudo
de CINCO ESTRELAS, orixinario dos Fonseca, desvinculouse do
apelido máis tarde para representar á Universidade. Rúa Casas
Reais 12 e Avenida de Raxoi 1.
- A CRUZ
POTENZADA recordarvos a que podemos ver en calquera hospital ou
farmacia. Como non, representación do Hostal do Reis Católicos. Rúa
San Francisco 1-4
- A POMBA,
representación da Confraría do Espírito Santo. Praza da
Universidade 8. Rúa de Mazarelos 15.
Existen
outras, pero por hoxe xa nos chegan, mais se as vedes non dubidedes
en fotografalas e despois comentámolas.
E POR FIN, UN XEADO BEN MERECIDO
CUESTIONARIO
Agora que xa realizastes un amplo
periplo por esta monumental cidade imos ver se sodes quen de
responder a unhas cantas preguntas. Un último esforzo e poñede as
cabeciñas a funcionar. Tranquilos que é fácil!!!
- De que cidade trouxeron os restos de Castelao a Galicia?
- A quen se cre que representa a figura do personaxe que máis cabezazos ten levado de todo Santiago?
- Lembrades o valor do billete no que aparecía o retrato de Rosalía de Castro?
- Ademais de “As dúas Marías” por que outro nome eran coñecidas estas dúas irmás?
- Entre os moitos avatares que sufriu na súa vida Valle-Inclán, un deles foi a perda dun brazo. Podedes recordar que foi o que o ocasionou?
- Carlos Casares (Letras galegas 2017) frecuentou moitos lugares de Santiago. Nas pistas dadas neste xogo faise referencia a un en concreto, dinos cal é.
- Que praza foi denominada nun primeiro momento o “Foro” porque era o lugar de reunión popular e onde o pregoeiro lía os acordos municipais e as ordeanzas do arcebispo?
- En que está especializada a librería Couceiro?
- Facede memoria e dicídenos por que razón saltou á fama “A Casa da Troia”
- Do texto que limos de Suso de Toro, poderías lembrar dous lugares do que fai mención?
- Que forma xeométrica ten as escadas do Convento de Bonaval deseñada por Domingo de Andrade?
- Recordades como se chama o arquitecto que proxectou o CGAC? E o estilo?
- Por que recibe a Praza do Obradoiro o seu nome?
- No Pórtico da Gloria, onde aprace a figura do Apóstolo Santiago?
- En que pazo comenzou a súa andaina a Universidade de Santiago? En que ano?
- Con que intención foi construída a Casa do Cabildo?
- Recordades o estilo arquitectónico do Pórtico de Praterías? Cantas columnas de mármore ten?
- Cantas porta tiña a antiga muralla de Santiago?
- A parte máis baixa da Praza da Quintana era utilizada para ....
- A pesada campá chamada Berenguela está afinada nunha nota. Cal?
Marabilloso roteiro. Parabéns desde o CEIP San Francisco Xabier.
ResponderEliminar